Ik ken weinig beleidszinnen die zoveel aandacht krijgen als ‘water en bodem sturend’. Onder aanvoering van het Rijk zijn tal van overheden ermee aan de slag. In landelijke kranten en ook op sociale media is veel discussie, inclusief emotioneel geladen betogen en meningsverschillen over de maakbaarheid van Nederland in de toekomst. De huidige benadering richt zich in mijn ogen teveel op de inhoud van water en bodem en te weinig op sturen bij integrale ruimtelijke keuzes.
Er ligt echt een kans om impact te maken. Het doel: het water- en bodemsysteem geeft richting aan ruimtelijke besluiten en ontwerpen die zorgen voor vitale systemen op de lange termijn. Dit is waar de City Deal Openbare Ruimte ook naar streeft. Dit doen we niet met alleen informatie van/door/over water en bodem en te denken dat het daar mee duidelijk is en vanzelf goed komt. Mijn ervaring is dat deze informatie vaak of te vroeg, of te laat of te veel en te gedetailleerd is. Impact maken doen we ook niet door alleen water- en bodemrisico’s te benoemen: een principiële nee neerleggen en blijven herhalen over gebiedsontwikkelingen op ‘risico volle locaties’ of die ‘raken aan de grenzen van het systeem’. Dit leidt vooral tot weerstand bij anderen.
Beide wegen leiden naar de zijlijn van de ruimtelijke ordening en inrichting. We pakken de kans door anders te kijken en anders te beslissen. Anders kijken zorgt voor een inhoudelijk ver haal dat aansluit bij de specifieke ruimtelijke keuze. Anders beslissen betekent de waarde en de risico’s van water en bodem volwaardig meewegen. Ruimtelijke keuzes moeten leiden tot steden en dorpen die tot het jaar 2100 robuust zijn. Je kunt denken: dit gebeurde tien of twintig jaar geleden ook. Misschien wel, maar niet landelijk en lang niet overal. Het is winst als dit de standaard wordt.
Maar hoe? Anders kijken betekent scherp analyseren welke kenmerken van water en bodem sturen bij het vraagstuk. Bij locatiekeuze gaat het bijvoorbeeld om de draagkracht van de bodem of de kansen en waterdieptes bij overstromingen. Bij ontwerp gaat het juist om meetbare sys teemeisen, zoals de extreme bui die zonder schade verwerkt moet worden. Op zoek naar een startpunt? Voor locatiekeuze publiceert het Rijk binnenkort het afwegingskader klimaatadaptieve gebouwde omgeving, inclusief kaarten. Voor ontwerp en inrichting biedt de landelijke maat lat1 een goede basis. Anders beslissen vraagt om het bieden van een helder verhaal, op tijd, met het juiste detail niveau. Welke keuze of afweging ligt voor?
Dit kan door in het planproces de scherpte op te zoeken als initiatiefnemer of met de initiatiefnemer (bijvoorbeeld gemeente of projectontwikkelaar), maar ook om borging en toetsing (bijvoorbeeld door het waterschap bij vergunningen).
Is nog het wat abstract? Een mooi voorbeeld vind ik Amstelwijck in Oss. Bij gemeente, provincie en waterschap stond water en bodem sturend hoog op de agenda. Hoe kan de woning bouwontwikkeling erop afgestemd worden? Na een gebiedsanalyse en stresstest is het masterplan aangepast: de ontwikkeling wordt geconcentreerd op hogere, drogere gronden, dichtbij openbaar vervoer. Een robuuste gebiedsontwikkeling op een geschiktere locatie: water en bodem sturend!
Leon Valkenburg is adviseur klimaatadaptatie en stedelijke ontwikkeling bij Tauw Advies- en Ingenieursbureau. Deze column verscheen eerder in Stadswerk Magazine in een serie over publicaties over de City Deal Openbare Ruimte.